İLETİŞİM ARACI OLARAK BİLGİSAYARLAR
Bilgi çağı, insanlar ve kuruluşlar arasında bilgi aktarımının hızlı ve etkin olarak yapılmasını gerektirmektedir. Telefon ağı sayesinde çok kısa mesafelerden dünyanın her yerine iletişim kurmak mümkündür. Bilgisayar Ağları da bir anlamda bu teknolojinin gelişimi olarak görülebilir. Kişisel bilgisayarların ortaya çıkışı ve bu bilgisayarların bir şekilde birbirine bağlanmasını sağlayan bilgisayar ağlarının gelişimi, bilgisayarların tarihinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Böylece bilgi, milyonlarca insan tarafından paylaşılır duruma gelmiştir. Elektronik ve iletişimdeki hızlı gelişmeler dünyayı haberleşme açısından küçük bir köye (global köy) döndürmektedir. Kişisel bilgisayarların ve iş istasyonlarının uygun fiyatla ve kullanımı rahat programlarla ortaya çıkması yaşam biçimimizi değiştiren yeni teknolojileri ortaya çıkarmıştır.
İletişim teknolojilerindeki gelişmeler; temel bilgisayar eğitimi, kütüphaneler, açık öğretim, bilgisayar destekli eğitim gibi konuları yeniden düşünmek gereğini ortaya çıkarmıştır.
Günümüzde bu kadar fazla önem kazanmış bilgisayar ağları ve bu sayede geliştirilen uygulamalar üzerinde duralım.
Bilgisayar Ağları
Ağ, paylaşım amacıyla iki yada daha fazla cihazın bir araya getirilmesiyle oluşturulan bir yapıdır. Ağlar yüzlerce iş istasyonu veya kişisel bilgisayardan oluşabileceği gibi, iki bilgisayarın birbirine bağlanmasıyla da elde edilebilir.
Bilgisayar ve yazıcı gibi cihazların bir veri iletişim bağlantısı aracılığıyla, donanım ve yazılımlarını birbirleriyle paylaşabildikleri ortama bilgisayar ağı adı verilir. Bir bilgisayar ağında server (sunucu) bilgisayar denilen bir ana bilgisayar ve client adı verilen ana bilgisayardan istekte bulunan uç noktaları mevcuttur. Clientler kullanıcıların kullandığı herhangi bir yerde olabilecek bilgisayarlardır.
Bir bilgisayar bir ağa bağlandığında o ağın kullanıcısı olur. Bir ağın kullanıcısı olan bilgisayarlar, o ağa bağlı olan diğer bilgisayarların kaynaklarını izin verildiği ölçüde kullanabilir. Ağa bağlı olan bir bilgisayar ağ üzerindeki bir yazıcıya çıktı gönderebilir, ağ üzerindeki bir bilgisayarın merkezi işlem birimini kullanarak bir uygulama yazılımını çalıştırabilir ve o bilgisayarın diskindeki dosyaları kendi bilgisayarına indirebilir.
Bilgisayar ağlarını cazip hale getiren sebepler;
- Kaynak paylaşımı :Donanım, yazılım, veri paylaşımı,
- Yüksek Güvenilirlik :Önemli dosyaların birkaç makinede yedeklenmesi,
- Harcanacak Paradan Tasarruf: PC’lerin her geçen gün daha cazip hale gelen fiyat/performans oranı,
- Ölçeklenebilirlik :Daha fazla işlemci eklenerek sistem performansının artması,
- İletişim :Bir kurumdakilerin kendi aralarında ve dünya ile kurdukları bir iletişim ortamı olması,
- Bilgi: Gazetelerden tartışma gruplarına, e-posta’dan elektronik ticarete, video-konferans, www, ftp (dosya transferi), eğlence gibi birçok ortama internet aracılığıyla ulaşılabilmesi ve bilgi toplanmasının sağlanmasıdır.
Temelde her ağ paylaşım içindir. Bilgisayar ağları cihazların (yazıcı, disk, teyp vs) uygulamaların ve bilginin paylaşımını olanaklı kılar. Paylaşılacak programlar server (sunucu) üzerinde olan bir ağ diski üzerinde kurulabilir. İlgili dosya paylaşılabilir, okunabilir veya çalıştırılabilir ama silinemez olarak belirlenir ve kullanıma açılır. Kullanıcılar sisteme bağlandıktan sonra diske erişip uygulamaları çalıştırabilirler. Bu şekilde programların kurulma ve bakım işlemleri de kolaylaşmış olur.
Bilgisayar ağları genellikle boyutuna, kapsadığı alana veya yapısına göre sınıflandırılır. Aralarındaki farklar yavaş yavaş kaybolmasına rağmen aşağıdaki ağ sınıflandırmaları sıkça kullanılır.
Ağları dört ana sınıfta toplayabiliriz :
- Yerel Ağlar: Bina veya ofis içi gibi sınırlı alanlar dahilinde kurulurlar. Diğer ağ tiplerine göre daha hızlı çalışırlar. Bünyelerinde bilgisayarlar, yazıcılar, çiziciler, CD-ROM sürücüler ve diğer çevre arabirimleri yer alır. Günümüzde pek çok kurumun günlük işlemleri yerel bilgisayar ağlarıyla yürütülmektedir.
- Kampüs Ağları: Adını birden fazla binayı bir ağ ile birleştiren ilk organizasyonlar olan üniversitelerden alıyor. Birbirine yakın olan binalar arasında bilgi ve kaynak paylaşımını sağlarlar. Yeraltı ve yerüstü kabloları kullanılarak kurulurlar. Değişik birimler arasında (ör: tasarım ve üretim) arasında bilgi transferi gereken büyük şirketlerin hemen hepsinde bulunurlar.
- Ulusal Ağlar: Tüm ülkeye yayılmış olan organizasyonların birimleri arasında veri iletişimini sağlarlar. Bölgeleri, şehirleri, eyaletleri ve tüm ülkeyi kapsayabilirler. Büyükşehir alan ağları (MAN), yada geniş alan ağları (WAN) adları da kullanılır. Bir iletişim alt yapısını gerektirirler. Bu alt yapı da telekomünikasyon şirketleri tarafından sağlanır.
- Uluslararası Ağlar: Veri iletişim ihtiyacı ülke sınırlarını aşmaya başladığında devreye girerler. İletişim, okyanusları aşan kablolar aracılığıyla sağlanabileceği gibi uydular da kullanılabilir. Özel bir takım cihazlar (yönlendirici -çoklayıcı vs) kullanılır. Değişik fiyat-performans seçenekleri mevcuttur. WAN (Wide Area Networks) genel adıyla anılırlar.
İlkokuldan üniversiteye, en küçüğünden en büyüğüne ticari firmalara, halk kütüphanesinden ulusal kütüphanelere, belediyelere ve sivil toplum örgütlerine yayılmaya başlayan bilgisayar ağları; bilgisayar eğitiminden açık öğretime tüm eğitim sistemin de önemli değişiklikler meydana getirmektedir.
İnternet
Milyonlarca bilgisayardan oluşan, binlerce bilgisayar ağını birbirine bağlayan global ağa internet denir. İnterneti kısaca uluslararası ağların en önemlisi olarak tanımlamak mümkündür. Bu ağ, bilginin hızlı, kolay ve düşük maliyetli bir biçimde yayılmasını sağlamak için oluşturulmuş ve milyonlarca bilgisayarı birbirine bağlayan bir ağ sistemidir. Bu ağ sistemi, kablo, telefon hattı ve uydu gibi kanallarla birbirine bağlanmaktadır. Uzak erişimdeki en hızlı bağlantı uydu sistemi ile yapılmaktadır.
Bilgisayar ağlarının en büyüğü ve bir anlamda toplamı olan internet tüm dünyayı kapsayan, irili ufaklı her türden milyonlarca bilgisayardan oluşmakta, 200 civarında ülke ile elektronik posta, 100 civarında ülke ile online elektronik nesne değişimine izin vermektedir.
İnternetin temelleri ABD’nin soğuk savaş yıllarında yaptırdığı bir araştırma sonucunda atıldı. İlk olarak Nükleer savaş sırasında haberleşmeyi mümkün kılmak amacıyla, askeri amaçlı olarak uygulamaya konuldu. Daha sonraları California Üniversitesi tarafından bu proje geliştirilerek tüm kullanıcıların hizmetine sunuldu. İnternetin günümüzdeki önem ve boyutlarına ulaşmasında ABD Ulusal Bilim Kurumunun (NSF) çok büyük rolü ve önemi bulunmaktadır. Bu bilim kurumu bilgisayarları, ülkedeki tüm araştırmacıların hizmetine sunmak için bir ağ sistemi kurmuştur. Bu ağ sistemi daha sonraları gelişerek internet adını almıştır.
Günümüzde iletişim teknolojileri sayesinde internet hızlı bir gelişme içerisinde bulunmakta ve içinde bulunduğumuz Bilgi Çağında da önemini koruyarak gelişimini sürdürmeye devam etmektedir.
Erişim araçlarındaki gelişmeler, ticari servislerdeki artışlar, değişik toplum kesimlerinin katılması ile, kuruluşunda sadece araştırmacılara yönelik bir ağ olan internet, tüm insanlığa yönelik bir ağ olmuştur.
Bilgisayarların, ağlar vasıtasıyla birbirine bağlı ve iletişim halinde olması, kullanıcılara belirli konularda çeşitli kolaylıklar sağlar. İnternet kullanıcıların bilgiye kolay, hızlı, ucuz ve güvenli bir şekilde ulaşmasını sağlamaktadır. İnternetin sağladığı bu kolaylıklar bilgiye ulaşmak isteyen her eğitimli kişi için vazgeçilmez bir imkandır.
Internet Ne işe Yarar?
Bilgi paylaşımı için global bir yapı sağlayan Internet, iletişime de farklı boyutlar kazandırmıştır.
- Dünyanın en büyük kütüphanelerinde araştırma yapabilirsiniz (Bilgiye kolay, hızlı ve ucuz olarak erişim işlemleri),
- Farklı ülkelerde yaşayan meslektaşlarınızın yaptıkları çalışmaları inceleyebilirsiniz,
- Mesaj iletişimi işlemleri(e-mail) (Başka bir ülkede öğrenim gören birisine elektronik postayla mektuplarınızı bedava ve çok kısa zamanda gönderebilirsiniz),
- Uzaktan Eğitim (Internet üzerinden eğitim veren bir üniversitede okuyup mezun olabilirsiniz),
- Farklı mekanlardaki arkadaşlarınızla sohbet edebilirsiniz,
- Filmlerin tanıtım görüntülerini izleyip, akşam gideceğiniz filmi seçebilir, biletinizi de satın alabilirsiniz,
- Alış-veriş yapabilirsiniz, rezervasyon yaptırabilirsiniz,
- Anket yapabilir, yapılan bir anketi cevaplandırabilirsiniz,
- Kendi web sayfanızı hazırlayarak çalışmalarınızı yayınlayabilirsiniz,
- Bankacılık işlemleri ( Repo,havele, döviz işlemleri vb.)
- Video Konferans
İnternet üzerinden yapılan Uzaktan Eğitim’de öğretmen ve öğrencilerin birbirlerinden farklı ortamlarda bulunmalarına rağmen aralarında çift yönlü bir iletişim bulunmaktadır. Bu çift yönlü iletişim sayesinde haberleşme sağlanabilmekte, öğretmen ve öğrenciye aynı eğitim ortamı sunulabilmektedir. Sunulan bu ortama eğitim kurumunun etkisi olmaktadır. Bu ortama, eğitim kurumunun müfredatı ve öğretim elemanının ders notları gibi konular etki etmektedir.
İçinde bulunduğumuz yüzyılda ve daha sonraları her düzeyde iyi eğitimli elemanlara ihtiyaç duyacağımız kesindir. Çağın gereklerine uygun eleman yetiştirebilmek için bilgiye kolayca ulaşabilmemiz gerekir. Bunun en kolay yolu da interneti gereği gibi kullanmadan geçer. Eğitim kalitesini artırmak için derslik ve laboratuar yanında sayı ve nitelik olarak yeterli düzeyde bir eğitim kadrosunun olması ve eğitim teknolojilerinin gereği gibi kullanılması gerekir. Bunun için öğrencilerin derslik dışında eğitim-öğretimlerine yardımcı olmak amacıyla etkileşimli öğrenme süresini sağlayan eğitim modelini internet temelli uygulamalara dayandırarak geliştirmek gerekmektedir
IP Adresleri: Bir IP adresi dört tane 0 ile 255 arasında değişen sayıdan oluşur. Bu adres toplam 32 bit uzunluğunda bir sayıdır. Fakat bu sayı 8 bitlik 4 ayrı ondalık sayı seklinde kullanılır (193.255.88.1 gibi). IP yazılımının doğru çalışabilmesi için internete bağlı bilgisayarların IP adreslerinin başka bilgisayarlar tarafından kullanılmaması gerekir. Aynı yerel ağda birden fazla bilgisayara aynı IP adresi verilmesi durumunda, aynı IP adresli ilk bilgisayar açıldıktan sonra diğerleri IP çakışması olduğunu bildirerek ağa bağlanamaz. Bir yerel ağa verilen IP adreslerinin başka bir ağ tarafından kullanılmaması gerekir. IP adreslerinin dağıtımı Internet Bilgi Merkezi Kayıt Servisi (InterNetwork Information Center (InterNIC) – Registration Service) tarafından yapılmaktadır. Türkiye’de IP adreslerinin dağıtımı O.D.T.Ü. tarafından yapılmaktadır. Ağları adreslemek için üç sınıf IP adresi kullanılır.
A sınıfı adresler: İlk byte’ ın 1 ile 126 arasında değiştiği adreslerdir. İlk byte ağ numarasını belirtir. A sınıfı adreslemeyle her biri 16177214 bilgisayardan oluşan 126 ağ adreslenebilir. Bu adreslemede 24.0.0.0 bir ağa, 24.30.0.73 ise bir bilgisayarın IP adresine karşılık gelir.
B sınıfı adresler: İlk byte’ın 128 ile 191 arasında değiştiği ve ilk iki byte’ın ağ numarasını belirlediği adreslerdir. İkinci byte’ki sayı 1 ile 254 arasında değişir. B sınıfı adreslemeyle her biri 65532 bilgisayardan oluşan 16256 ağ adreslenebilir. Bu adreslemede 144.22.0.0 bir ağa, 144.22.10.1 ise bir bilgisayarın IP adresine karşılık gelir.
C sınıfı adresler: İlk byte’ın 192 ile 223 arasında değiştiği ve ilk üç byte’ın ağ numarasını belirlediği adreslerdir. İkinci ve üçüncü byte’taki adresler 1 ile 254 arasında değişir. C sınıfı adreslemeyle her biri 254 bilgisayardan oluşan 1999996 ağ adreslenebilir. (0 ve 255 bilgisayar adreslemesinde kullanılmayan özel amaçlı adreslerdir)
Bir ağa verilen IP adresi ağ maskeleme (netmask) yoluyla alt ağlar arasında paylaştırılabilir.
Düğüm İsimleri (hostname): Internetten faydalanabilmek için bazı adreslerin bilinmesi gerekir. Bu nedenle IP adreslerini akılda tutmak zor olabileceğinden, akılda tutulması nispeten daha kolay olan anlamlı bir takım isimler IP adresleriyle ilişkilendirilmektedir. Bu yapıya alan adlandırma sistemi (domain name system – dns) adı verilmektedir. Internetteki düğüm isimleri IP adresinde olduğu gibi dört temel kısımdan oluşur: servis ismi, alan ismi (domain name), kuruluş tipi, ülke kodu. Örneğin: www.gazi.edu.tr düğüm isminde; www – world wide web adı verilen bir internet servisine, gazi – alan adına, edu – Gazi Üniversitesinin kuruluş tipini (education – eğitim kuruluşu) ve tr ise Türkiye’nin ISO (Internetional Standards Organization) tarafından belirlenen ülke kodunu göstermektedir.
Düğüm ismindeki dört seviye birbirinden bir nokta (.) ile ayrılır.
Başlıca kuruluş tipleri aşağıda listelenmiştir:
.com ticari kuruluşlar (commercial)
.edu eğitim kuruluşları (education)
.gov devlet kuruluşları (government)
.mil askeri kuruluşlar (military)
.net ağ organizasyonları (network)
.org kar amacı gütmeyen kuruluşlar (organization)
Bilgisayar ağları ve bunun en gelişmiş hali olan internetten bahsettikten sonra bir ağı oluşturan ve ağlar için gerekli olan bir takım unsurlardan söz edelim.
Gerekli Ağ Elemanları
Ağlar aşağıdaki üç elemana ihtiyaç duyar:
- Paylaşılacak kaynaklar: Ağ servisleri
- İletişim hattı: Aktarım Ortamı
- İletişim kuralları: Protokoller
Ağ servisleri:Ağa bağlı bilgisayarların paylaştıkları olanaklardır. Ağ servisleri çok sayıda bilgisayar yazılımı ve donanım ile sağlanmaktadır. Duruma göre, ağ servisleri amaçlarını gerçekleştirmek için; veri, girdi/çıktı kaynakları ve işlem gücüne gereksinim duyarlar. Burada servis sağlayıcı özel bir rolü gerçekleştiren yazılım ve donanım bileşimine karşılık gelmektedir. Servis sağlayan bir bilgisayar değil; bilgisayarın donanım ve yazılımından oluşan bilgisayar alt kümesidir.
Aktarım Ortamı:Ağa bağlı birimlerin bağlantısını sağlayan fiziksel yoldur. Bilgisayar ağları aktarım ortamı, iletişim sağlayan birimlerin kablolu yada kablosuz bağlantı teknolojisini içerir. Aktarım ortamı bir mesajın ağa bağlı diğer birimler tarafından anlaşılacağını değil, mesajın sadece bu birimlere iletileceğini garanti eder. Bütün bilgisayar ağlarında, sinyal bir ortam aracılığı ile iletilmektedir. Bu sinyal, elektrik akımı mikrodalga, radyo, ışık vs. biçiminde iletilmektedir. Her bir ortamın belli bir direnci ve zayıflığı vardır. Ortamlar avantajları ve dezavantajları açısından birbirlerinden ayrılır. Bu avantaj/dezavantaj kapsamına, maliyet, kolay kurma, hız, mesafe, kapasite ve dış etkenlere karşı direnç konuları girmektedir.
Protokoller:Bilgi ağı üzerindeki bilgi iletimi ve paylaşımı bazı kurallar dahilinde yapılmaktadır. Bu kurallara kısaca protokoller veya TCP/IP protokoller ailesi denir. TCP/IP (Transmission Control Protocol / Internet Protocol) bir bilgisayardan diğerine paketler halinde veri iletiminde kullanılan standart bir protokoldür. İnternet ve diğer çeşitli ağlar üzerinde kullanılmaktadır. TCP, veri paketlerinin yapılandırılması ile uğraşırken IP de bunların bir bilgisayardan diğerine gönderilmesini sağlar. TCP/IP Protocol kümesinde yaklaşık 100 protokol bulunur. Setteki ana protokoller İletim Kontrol Protokolü (TCP), İnternet Protokolü (IP) ve Kullanıcı Datagram Protokolüdür (UDP- User Datagram Protocol). Uygulama servisleri içinde üç temel protokol bulunmaktadır: Bunlar terminal hizmeti veren TELNET protokolü, Dosya Aktarma Protokolü (FTP – File Transfer Protocol), ve Basit Posta Aktarma Protokol ’udur (SMTP – Simple Mail Transfer Protocol). Ağ yönetimi ise Basit Ağ Yönetim Protokol’ ünce (SNMP – Simple Network Menagement Protocol) sağlanmaktadır.
Eğitimde eşitliğin sağlanması, ölçümlerin standardize olması ve üretkenliğin arttırılması temel amaçlar olarak karşımızda durmaktadır. Bu amaçlara ulaşmada bilgisayar ağları bize büyük imkanlar sunmaktadır. Bilgisayar ağları başarının ölçümünde ve gelişimin izlenmesinde birçok kolaylıklar sağlamaktadır.
Öğretmenler bilgisayar karşısında öğrencilerin faaliyetlerini izleyebildikleri gibi sınıflarını organize ederek müfredat takibini çok daha kolay yapabilmektedirler. Sınıf ortamına gelen yeni bilgilerle grup projeleri ve ortaklaşa eğitim (collaborative work) çalışmaları için imkanlar sağlanmış, bilgi ağlarının Geniş Alan bağlantıları sayesinde yer farkını ortadan kaldırarak, sadece okul yönetimini ve öğretmenleri değil, değişik bölgelerdeki öğrencilerinde ucuz ve güvenli bilgi alışverişi sağlanmış ve eğitimde eşitliğin ve kültürel zenginliğin artmasında önemli işlevler gerçekleştirmiştir
WWW – World Wide Web
Günümüzde internetin en fazla kullanılan servisidir (HTTP Servisi). İnternetteki bilgilerin ses, video, animasyon ve resimler yardımıyla daha da etkin bir biçimde sunulmasını sağlamaktadır. İnternete bağlı bir bilgisayarın www servislerine erişebilmesi için browser adı verilen yazılımlara gereksinimi vardır (İnternet Explorer, Netscape vs.). İnternette her sayfanın bir adresi vardır. Farklı bilgisayarlar üzerindeki sayfalar birbirlerine anahtar sözcüklerle bağlanmıştır. Bu sayfalar HTML dili (Hypertext Markup Language) kullanılarak oluşturulur.
HTTP (hypertext transfer protocol) adı verilen bir protokol kullanmaktadır. Hiper ortam, bir dökümandan başka bir dökümanın çağırılmasına (navigate) olanak sağlar (iç içe dökümanlar). Bu ortamdaki her veri (object), başka bir veriyi çağırabilir (link). Link, aynı döküman içinde başka bir yere olabildiği gibi, fiziksel olarak başka bir yerde (internet üzerindeki herhangi bir makinede) de olabilir. Bütün bu farklı yapıdaki veriler uygun bir standart ile bir arada kullanılıp bir Web Listeleyicisinde (Web Browser) görüntülenebilir. Web’in diğer bir işlevi de, öteki bazı internet servislerini kendi içerisinde barındırmasıdır (ftp, gopher, news gibi).
Dosya Transferi (FTP)
FTP ( fıle transfer protocol ) internete bağlı bir bilgisayardan diğerine (her iki yönde de) dosya aktarımı yapmak için geliştirilen bir internet protokolü ve bu işi yapan uygulama programlarına verilen genel addır. FTP ilk geliştirilen internet protokollerinden biridir.
FTP protokolü ile ;
- Bir başka bilgisayardan, bir başka bilgisayara dosya aktarımı yapılırken, o bilgisayar ile etkileşimi aynı anda bağlantı kurulur
- Protokol ile sağlanan bir dizi komutlar yardımıyla iki bilgisayar arasında dosya alma/gönderme işlemleri yapılır
FTP işlemleri sırasında, güvenlik açısından bağlanacağımız makinede, kullanıcı ismini (user name) ve parola (password) bilgilerini bilmemiz gerekir. (Program bunları bize sorar. Bağlanılan makine, kişiye özel ve parolasını sadece bizim bildiğimiz bir makine olabileceği gibi, herkese açık bir arşivde olabilir. Böylece herkesin kolayca erişip dosya almasını sağlayan tek tip bir kullanıcı numarası tanımlanmıştır. O da; “anonymous” yada “FTP”. Bu merkezlere FTP yapıldığında kullanıcı ismi olarak “anonymous” ( ya da “FTP” ) girildiğinde bizden parola olarak kendi: e posta adresimizi girmemiz istenir. (Parola yazılırken görülmez).
Elektronik Posta (E–mail)
İnternet teknolojilerinin en önemli haberleşme servisidir. E-mail metin verilerin bir bilgisayardan diğerine taşınmasıdır. Internet dünyanın en büyük elektronik posta ağıdır.. Elektronik posta sistemleri kullanıcılarına mesajları okuma (read), saklama (store), gönderme (send), sıralama (sort) ve yanıtlama (reply) gibi çeşitli hizmetler vererek kullanıcılarının dünyanın dört bir tarafı ile haberleşmesini sağlamaktadır.
Internet ve diğer ağlar üzerinde kullanılan pek çok e-mail sistemleri (SMTP, IBM PROFS, SNADS, VaxMail vb…) ve bu sistemleri destekleyen pek çok e-mail programı vardır.
E-mail sakla ve ilerlet teknolojisi ile çalışmaktadır. Bu yapıda gönderici servis, alıcı servise en yakın servise (SMTP merkezine) mektubu iletir. Bu işlem son noktaya kadar tekrarlanır. İletim sırasında bir sonraki düğüm kapalıysa iletici düğüm, bu nokta tekrar açılıncaya kadar mektubu saklar. Bu yapı yüzünden iletim hızı günlere göre değişmektedir. Fakat her koşulda normal mektuba karşın hızlı bir iletime sahiptir.
E-mail adresi: Nasıl günlük hayatta, göndereceğimiz mektubun adresini ve kendi adresimizi mektup zarfının üzerinde belirtiyorsak, elektronik ortamda göndereceğimiz mektuplarda da bu bilgilere ihtiyacımız vardır. Elektronik ortamda bu adrese e-mail adresi denir. E-mail adresi, ilk kısmı kişinin kendi sistemindeki kullanıcı numarası, ikinci kısmı da bulunduğu sistemin domain’ ini belirtmek üzere iki kısımdan oluşur.
Kullanıcı adı@domain adresi
Gönderme Bilgileri: Gönderme bilgilerini içeren kısaltmalar, e-mail’ in baş kısmında yer alır.
From: Bu alana mail’ ı gönderen kişinin e-mail adresi (yani kendi adresimiz) yazılır.
To: Bu alana mail göndereceğimiz kişinin e-mail adresi yazılır. Eğer birden fazla kişiye aynı postayı göndereceksek, bazı sistemlerde aralarına virgül, bazı sistemlerde boşluk bırakılarak göndereceğimiz kişilerin e-mail adreslerini yazarız.
Subject: Bu alana postanın içeriğini belirten kısa tanımlamalar yazılır. Örneğin; Toplantı duyurusu, bir an önce oku vb…
Cc: Bu alana postanın bir kopyasını başka bir kişiye yada kişilere göndereceksek, onların adresleri yazılır.
Bazı e-posta programları: Outlook Express, Netscape Messenger, Eudora vs.
E-mail Programlarının Temel Fonksiyonları
Read: Bu fonksiyon gelen mektubu okumak için kullanılır.
Replay: Bu fonksiyon gelen mektuba cevap yollamak için kullanılır. Bu fonksiyonun iki temel opsiyonu vardır. Gelen mektubu ek olarak yazılan metnin arkasına ekler (bu işlem sırasında eklenen metin ">" işaretiyle ayrılır) veya sadece konu kısmına gönderilen mektuba cevaptır ibaresini ekler.
Attachment: Bu fonksiyonla mektuba başka dosyalar eklenir.
Delete: Mektup silinir.
Print: Yazıcıya yollanır.
Forward: Mektubu başka bir kullanıcıya yollamak için kullanılır.
E-mail metin verilerin taşınması için planlanmışsada metin dışındaki verilerin taşınmasıda internet yoluyla yapılabilmektedir. Bu tip veriler için encode-decode işlemlerini yapan programlar kullanılmaktadır (unix ortamında uuencode, MS-Dos ortamında ABE). Bugün piyasada olan birçok e-mail programı bu işlemleri içinde saklamakta ve otomatik olarak gerçekleştirmektedir. Microsoft Word dokümanını E-mail olarak yollamak için bir e-mail dokümanına ek olarak (attachment) bağlayıp yollayabilirsiniz.
Uzaktan Erişim (Telnet)
Telnet, Internet ağı üzerinde uzak bilgisayara bağlanmak için geliştirilmiş bir TCP/IP protokolü olup bu işi yapan programlara verilen genel addır. Bağlanılan makineye girmek için karşı tarafın sizi tanıması gerekmektedir. Bu işlem için username denilen kullanıcı isimleri yada özel anahtar kelimeler kullanılmaktadır.
Telnet protokolunu kullanmak için bağlantı kurulacak yerin Internet adresinin bilinmesi gereklidir. Bu adres “IP” veya “host name” biçimindedir. Telnet komutunun kullanımı sisteme göre farklılıklar göstermesine karşın genel unix formatı telnet host name/IP biçimindedir.
Bir istemciyle sunucuya bağlanıldığında, istemci bilgisayar sunucunun bir uçbirimi (terminal) haline dönüşür. Dolayısıyla sunucu bilgisayarın MİB (Merkezi İşlemci Birimi), disk yazıcı vb gibi kaynaklarına tamamen uzaktan ve dolaysız olarak ulaşmak mümkündür. Herhangi bir telnet oturumunun başlayabilmesi için istemci tarafındaki kullanıcının sunucu makinede geçerli bir kullanıcı hesabının olması gerekir. Ancak kütüphane taramalarında olduğu gibi, bazı servisler herkese açık olarak telnet üzerinden verilmektedir. Böyle bir durumda telnet oturumunda kullanılması gerekli olarak kullanıcı hesabı ve ilintili şifre belirtilir.
Haber Grupları (News)
Elektronik postada olduğu gibi bir takım konulardan haber almayı sağlayan bir servistir. News ilgi alanlarına göre belirlenen haber gruplarından oluşur. Her news sunucu değişik sayıda ve çeşitte haber grubu ihtiva edebilir. İlgilendiğiniz bir haber grubuna haber mesaj göndermek veya gönderilenleri okumak için, mesaj yazmanızı ve göndermenizi sağlayacak bir program vasıtasıyla bir news sunucusuna bağlanmamız yeterlidir. Microsoft Outlook Express ve Nestcape Messanger gibi mail programları aynı zamanda news için destek vermektedirler. Birbiriyle bağlantılı olan news sunucuları aldıkları mesajları değiş tokuş yaparak Usenet denen bir ağ oluştururlar. Bu ağ sayesinde dünyanın herhangi bir yerinden gönderilen mesaj tüm dünyaya yayılır. Dünyadaki diğer news sunucularıyla ilişkili olmayan yerel news sunucuları da mümkündür. Bu news sunucuları genelde yerel ağa hizmet verirler ve yerel haber gruplarını barındırırlar.
Bir mail liste üye olduğunuzda e-mail hesabınızda istemediğiniz postalarla da karşılaşırsınız ve size ayrılan disk alanı çok çabuk dolabilir. Bunlardan farklı olarak news ile haberleşmede ilgilendiğiniz konular hakkında yazılmış çok sayıda mesaja ulaşırken e-mail hesabınızı kullanmak zorunda değilsiniz. Bütün mesajlar news sunucu üzerinde tutulur böylece e-mail hesabınızda gereksiz kullanımlar olmaz. Ayrıca okumak istediğiniz mesajları bir çoklarının arasından siz seçersiniz.
Haber grupları ilgi odaklarına göre ayrılmışlardır. Alt alta dizinlerden oluşurlar. Örneğin; comp (bilgisayar ile ilgili konular), misc (iş ilanları, davetler gibi konular), sci (bilimsel tartışmalar), soc (sosyal terimler) vs.
Gopher
Bilgilere hiyerarşik yapıda ulaşılmasını sağlayan bir servistir. Bilgilere menüler aracılığı ile ulaşımı sağlar. Gopher bilgiyi mantıksal bir biçimde organize ederek dosyalara internet kaynaklarına verilere ve internette bulunması istenen her şeye ulaşılmasını sağlar. Gophers birçok protokol ve servera giriş izni olan ilk kullanıcı yazılımlarıdır.
Gopherlar her türlü bilgiye kolay ulaşım sağladığı için internetin ilerlemesinde itici bir güç olmuştur. Kurulmaları çok kolay olduğundan internet üzerinde yayımcılık dalgasını hareketlendirmişlerdir. Ancak bu günlerde World Wide Web’in yarattığı patlama nedeniyle Gopherlar eskisi kadar kullanılmamaktadır.
Gopherlar kullanıcı/sunucu (client/server) modeline göre çalışırlar. Kendi bilgisayarınızda bir gopher kullanıcı yazılımı çalıştırmanız gerekir. Kullanıcı talepleri internetteki bir gopher server gönderir. Server bilgiyi kullanıcıya gönderir ve kullanıcı alınan bilgiyi bilgisayar ekranında gösterir. PC, Macintosh ve UNIX bilgisayarlar için gopher kullanıcıları mevcuttur. Bazı online servislerinin kendi bünyelerinde Gopher kullanıcıları vardır.
Gopherlar ağaç dallarına benzeyen bir menü şeklinde organize edilmiştir. Bir Gopheri açtığınızda, karşınıza Gopherin ana menüsü çıkar (buna root gopher denir). Bu menüden ilginizi çeken konuları seçebilirsiniz. Genelde bu konular yine kendi içinde alt menülere ayrılır. Menüler arasında ilerleyerek en sonunda istenen bilgiye ulaşılır.
Bilgisayar ağları ve buna bağlı olarakta internetin öğrenci ve öğretmenlere sağladığı kolaylıklardan ve yararlardan şimdiye kadar yer yer bahsettik bu yararları burada kısaca özetliyecek olursak;
- Kaynak paylaşımı: Öğretmenler ve öğrenciler arasında kaynak paylaşımına olanak sağlar.
- Harcanacak Paradan Tasarruf: Kaynakların iletimi, çoğaltılması gibi masraflardan tasarruf.
- Dünyanın en büyük kütüphanelerinde araştırma yapabilme şansı
- Internet üzerinden eğitim veren bir üniversitede okuyup mezun olabilme şansı
- Dünya üzerindeki eğitim faaliyetlerini izleyebilme
- Öğrencilerin derslik dışında eğitim-öğretimlerine yardımcı olma
- Başarının ölçümünde ve gelişimin izlenmesinde kolaylıklar sağlama
- Müfredat takibini çok daha kolay yapabilme
- Haberleşme ve tartışma grupları oluşturma.
Yararlanılan kaynaklar:
- Öğretim Teknolojileri Ve Materyal Geliştirme: Doç. Dr. Halil İbrahim YALIN
- http://web.bilkent.edu.tr/Akgul/node18.html
- http://sozluk.sourtimes.org/show.asp?t=gopher
- http://w3.gazi.edu.tr/web/erkany/dersler/bilgisayar_aglari_nedir.htm
- http://www.egitim.com/genel/0007/d_0007.internet.internetnedir.p01.asp?BID=05
- http://bbankasi.nyg.ege.edu.tr/
- http://web.inonu.edu.tr/~ztuylek
- http://posta.erciyes.edu.tr/~ilkay/internet/temelbilgiler.html
- http://web.inonu.edu.tr/~myigiter
- http://www.ii.metu.edu.tr/egiten/plato_data_egiten/egiten/
esp1/html/master/konular/aders/servisler/konu/telnet.html - http://www.denizli2000.com/internet/telnet.html
- http://www.webokul.com/internetnedir/bolum_5/konu_22.htm
- http://www.ceit.metu.edu.tr/~gulbahar/frame/konu31.htm
