Fergânî dokuzuncu yüzyılda yaşamış olan ünlü bir astronomi bilginidir.
Doğum ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmemekle birlikte, kaynaklara
göre ölümü 861’den sonradır. Türkistan’ın Fergânâ bölgesinde yetişmiş
ve daha sonra zamanın bilim ve kültür merkezi olan Bağdad’a
yerleşmiştir.Fergânî daha çok astronomi çalışmaları ile ünlüdür.
Astronomi konusunda yazdığı Astronominin ve Göğün Hareketlerinin
Esasları (Cevâmî İlm en-Nücûm ve’l-Harekât es-Semâviye) adlı eseri
Regiomontanus’a kadar etkisini sürdürmüş ve birkaç kez Latinceye
tercüme edilmiştir. Kitabı Batlamyus’un Almagest’inin bir özeti
niteliğindedir. İlk olarak Sevilleli John tarafından Differentia
Scientie Astrorum adı ile 1137’de Latince’ye çevrilmiş ve bu çeviri
1493’de Ferrara’da basıldı. Aynı çeviri 1537’de Nuremberg’de, 1546’da
ise Paris’de basılmıştır.
İkinci tercüme, 1175’den önce Cremonalı Gerard tarafından Liber de
Aggregationibus Scientie Stellarum et Principiis Celestium Motuum adı
ile yapılmıştır.
Eser üçüncü defa Latinceye Jacob Christmann tarafından Muhammedis
Alfragani Arabis Chronologia et astronomica elementa adı ile çevrilmiş
ve 1590 ve 1618 tarihlerinde Frankfurt’ta basılmıştır. Bu çeviride,
eserin Jacob Anatoli tarafından yapılmış olan İbranice çevirisi temele
alınmıştır. Jacop Anatoli’nin İbranice çevirisi, Qizzur Almagesti adı
ile 1231-1235’lerde yapılmıştır. Bu çeviride büyük bir olasılıkla
Cremonalı Gerard’ın çevirisi kullanılmıştır. Anatoli’nin çevirisi
Fergânî’ninkinden 3 bölüm fazladır. Bunlardan sonuncusu (33. Bölüm)
coğrafya ile ilgilidir ve yeryüzündeki yerlerin konumları ve gün
uzunlukları yer alır.
Eser son olarak Jacob Golius tarafından, Leiden nüshası temele alınarak
Muhammedis Fil. Ketiri Ferganensis. qui Vulgo Alfraganus Dicitur.
Elementa Astronomica. Arabice & Latine. Cum Notis ad Res Exoticas
sive Orientales, quae in iis Occurrunt adı ile Latince’ye çevrilmiş ve
1669’da Amsterdam’da basılmıştır.
Bu eser astronomi alanında, onüçüncü yüzyıl bilim adamı Sacrobosco’nun
kaleme aldığı Yer Küresi adlı astronomi kitabına kadar bir el kitabı
olarak kullanılmıştır. Hatta Sacrobosco bile, kendi kitabını yazarken
Fergânî’nin kitabından büyük ölçüde yararlanmıştır. Ayrıca Dante’nin
(1261-1321) ünlü eseri İlâhi Komedya’da yer alan evren görüşü
Fergânî’den alınmadır. Fergânî’nin astronomi ile ilgili, usturlab
yapımını ele alan Usturlab Yapımı Üzerine adında başka bir eseri daha
vardır
