Bir transistorlu radyoyu veya başka bir
elektronik cihazı açıp içine bakmayan insan yok gibidir,küçük kutucuklar,
yuvarlak,köşeli, çeşitli parçalar hep dikkatimizi çekmiştir.Bu parçaların
arasında yatık veya dik olarak duran,üzerinde renkli halkalar bulunan tırtıl
gibi bazı elemanlar vardır.Bunlar ‘Direnç’lerdir. Kitaplarda çoğu kez
‘Resistance’ veya ’Resistor’ diye de göreceğimiz bu parçacıklar elektrik
akımının yolunu tıkamaya yararlar.
Otoyolda hızla giden
araçların,bir patika yola veya dar bir köprüye girerken yavaşlamaları
gibi,elektronlar da dirençler üzerinde yavaşlarlar ve itişip dururlar,zorla bu
barikatı aşarlar ama bu sırada da çok ısınıp terlerler.Elektronların direnç
üzerindeki bu tepişmeleri sırasında elektrik enerjisi ısı enerjisine dönüşür ve
bu enerji dönüşümü sıcaklık olarak ortaya çıkar.
Dirençler çeşitli
tipte ve güçte yapılırlar.üzerlerinde ısıya dönüşen enerjiye dayanıklı olmaları
için o oranda büyük imal edilirler.
Dirençler; ayarlı dirençler ve sabit
değerde dirençler olarak ikiye ayrılırlar.sabit değerdeki dirençlerin
üzerlerinde bir renk kodu mevcuttur.Bunun nedeni sıcaklık etkisi ile yazıların
kolayca silinebilmesidir.Bu dirençlerkarbon veya direnç teli dediğimiz elektron
hareketlerine zorluk çıkaran telden yapılırlar.Üzerlerinde harcanan enerjiye
dayanabilmeleri için de çeşitli güçte imal edilirler.
Sabit
Dirençler
Potansiyometreler ve trimpotlar
Sabit dirençlerin bir kısmı
daha büyük ve köşeli dirençlerdir.Bunlar güç devrelerinde kullanılan‘ taş direnç
‘ diye tanımladığımız dirençlerdir.taş dirençler yüksek güçte ve düşük omajda
yapılırlar.
Sabit dirençler piyasada 1/8 watt tan 5 watt’a kadar,taş
dirençler de 4-10 watt arası değerlerde bulunur.
Değişken dirençler
in en ünlüsü ‘Reosta’dır. Reosta büyük bir seramik yuvarlağa sarılmış kalın
rezistans telinden oluşur,üst tarafında ayar için bir sürgü mevcuttur.Akü şarj
devrelerinde çok kullanılır.
Ayarlı dirençlerin en çok kullanılan
iki çeşidi mevcuttur.Biri‘Potansiyometre’ denilen ayarlı dirençtir,bir mil
vasıtası ile dönen bir pabucu mevcuttur. karbon veya tel direnç üzerinde pabucun
hareketi ile değişken değerde direnç elde edilir.Bir mil üzerine bağlı birlikte
hareket eden ikili potansiyometreler de mevcuttur. Bunlara ‘Tandem
Potansiyometre ‘ adı verilir.
Bir tip potansiyometre de, düz bir hat
üzerinde çalışan bir ayar çubuğunun, direnç üzerinde hareketi ile oluşan
potansiyometredir. Bu tip potansiyometrelere ‘Sürgülü Potansiyometre’ adı
verilir.
Potansiyometreler lineer ve logaritmik
olarak iki tiptir.Lineer potansiyometrelerde direnç, dönüş miktarı ile doğrusal
olarak artar, Logaritmik potansiyometrelerde ise direnç, dönüşle logaritmik
oranda artar.
Bir tip ayarlı dirençler de ‘Trimpot’ yani üç
bacaklılardır. Piyasada yatık ve dik tip olarak iki çeşidi bulunur.Bu tip ayarlı
dirençlerin bir çeşidi de bir vida ile ayarlanan hassas ayarlı trimpotlardır,
tur sayılarına göre hassasiyetleri artar.
DİRENÇ RENK
KODLARI
Dirençlerin renk kodları ile ilgili olarak birkaç örnek
verelim:
kırmızı mor sarı = 270 Kohm
sarı mor kırmızı
= 4.7Kohm
yeşil mavi kahve = 560 Kohm
kahve siyah sarı = 100
Kohm
kırmızı mor yeşil = 2.7 Mohm
Dirençler yazılırken R47 4R7 47R
gibi ifadeler görürüz. Bunların anlamı şudur.R rezistans anlamındadır ve bu
şekil yazılımda nokta kabul edilir.Yani burada nokta 47 ohm anlamına gelir.Bu
0.47 ohm demektir. Sırayla 4.7 ohm ve 47 ohm değerindedirler.Bu şekilde yazılma
sebebi noktanın kolaylıkla silinebilmesindendir.
Metaller
iletkendir ve elektron devinimlerine müsaade ederler. Elektronlar ne denli rahat
hareket ederse o metalin iletkenliğinin o kadar iyi olduğundan
bahsedilir.
MHO = 1/ OHM dur.
Yani 1 Ohm’luk bir
direncin Kondüktansı da 1 Mho dur.
Bakır en iyi iletkenlerden
biridir ve bu nedenle Elektronikte çok kullanılır.Bu sebeple direnç hesaplarında
Bakır referans alınır.Bu esasa göre düzenlenmiş metal dirençlerine o metalin
‘Bağıl Direnci’ adı verilir.Bakırın direnci 1 kabul edildiğinde bağıl
dirençler:
Aluminyum 1.70
Pirinç
3.57
Kadmiyum 5.26
Krom 1.82
Sert Bakır
1.12
Bakır 1.00
Demir 5.65
Kurşun
14.30
Nikel 8.33
Gümüş 0.94
Kalay
7.70
Çinko 3.54
Dirençler elektrik devrelerinde
seri yani peşleşe veya paralel yani yanyana bağlanırlar.
Seri
bağlanan birden fazla direncin her biri elektronlara kendi değeri kadar zorluk
çıkaracağı için toplam direnç dirençlerin toplamına eşit olur.
R =
R 1 +R 2 +R 3+…….. R n olarak yazılır.
Örnek : 1 Kohm, 4.7 Kohm 680
Ohm luk
üç direnci seri bağladığımızda toplam değer 6380 Ohm
olur.
Dirençler paralel bağlandıklarında elektronlar için daha
geniş geçiş yolu sağlanmış demektir ve toplam direnç bağlanan en küçük dirençten
daha az dır.
1/R = 1/R 1 +1/R 2 +1/R 3 +….1/R n
olarak ifade
edilir.
Eğer iki direnç söz konusu ise pratik olarak
R
= R 1 X R 2/R1 + R2dir.
